Филаделфија – ВЕРАТА – ИЗВОР НА МИРОТ ИЛИ ПРИЧИНА ЗА НЕМИРИ

Проф. д-р Ратомир Грозданоски, протоѓакон

 

 

ВЕРАТА – ИЗВОР НА МИРОТ ИЛИ ПРИЧИНА ЗА НЕМИРИ

* Конференција, 05-10.03.2005, Филаделфија Универзитет, С А Д. Објавено во: Religion in Eastern Europe, Volume 25, Number. 3, August, Philadelphia 2005, 57 – 66

 

При Христовото раѓање¹, од небото се слушнала ангелската песна: „Слава на Бога во висините, а на земјата мир и меѓу луѓето добра волја”.². Пораката од небото е јасна: Човештвото да Го прославува Бога во висините; да има мир на земјава; и меѓу луѓето добра волја, разбирање и љубов.

Бог на земјава создал услови за изградување на совршен и свет мир³. Он нè упатува „по патот на мирот“ ⁴ и нè повикува да имаме мир во нас; мир меѓу нас; и да бидеме во мир со Него.⁵

Богочовекот и Давателот на Мирот, “Кнезот на мирот” ⁶, Христос, ни го дава мирот како дар од Светиот Дух, дар за којшто човекот треба претходно да се подготви, да се потруди, да се моли. „Плодовите на Светиот Дух се љубовта, радоста, мирот, долготрпението, благоста, верата, кротоста, воздржанието“.⁷ Господ Исус Христос продолжува и денес да биде пат на мирот среде нашиот свет, а бара и ние да станеме Негови сопатници. Кога се каеме за своите гревови, ние тогаш пока­жуваме дека веруваме во Бога, дека ги љубиме своите ближни, дека им се принесуваме себеси, и дека и ние учествуваме во патот на мирот на Христа Спасителот.

Црквата Христова постојано се моли и пожелува секој човек да биде носител на мирот, та да биде исполнет со љубов и со добра волја! Таа и во своето богослужение и во своето учење и беседење, постојано го поттикнува мирот.

Секоја црковна служба, секоја молитва, секоја света тајна, секоја Божествена литургија, претставува извор на мир, надворешен и внатрешен.„Во мир на Господ да се помолиме! …За вишен мир и спасение на нашите души …За мир во целиот свет…“ „Мир на сите!“

Мирот создава услови за меѓусебно соработување и зближување на луѓето и народите, како и соз­нание дека сите луѓе се деца Божји и браќа и сестри помеѓу себе,⁸ па затоа си­те во светот имаат заедничка задача: да живеат во мир и да Го слават Бога! Да сфатиме дека си требаме еден на друг и дека без тоа празна е нашата љубов.

Затоа Господ Исус Христос рекол: „Блажени се миротворците, зашто тие ќе се наречат синови Божји!“ ⁹

Ние, луѓето на верата и претставниците на религиите, со нашето делу­вање во заштита на мирот, го извршуваме она на што Бог нè повикува: да бидеме миротворци и да постанеме синови Божји. ¹⁰

На тој начин ја исполнуваме евангелската заповед за љубов кон ближните, како што рекол Господ Исус Христос: „Оваа заповед ви ја давам: ‘Да се љубите еден со друг’“¹¹ А, наш ближен е секој човек. Тоа најдобро го прет­ставил Господ Исус Христос преку евангелската парабола за мило­стивиот Самарјанин.¹² Целото Христово Евангелие е Евангелие на мирот и љубовта. Господ, преку Евангелието, доаѓа кај луѓето и од Своите верници бара да бидат кротки, праведни, милостиви, смирени, миротворни. По достојното учество во Божествената литургија, верникот станува апостол на мирот во секојдневниот живот. Во светата тајна на Покаја­ни­ето христи­јанинот, којшто се исповеда, го воспоставува секој “случајно” нарушен однос со своите ближни. Светата Црква учи дека ние не можеме да се причестиме со Христа, ако не сме се измириле со луѓето, ако не сме простиле и, ако нам не ни е од сите простено (спореди: Матеј 5, 23-26).

Ние имаме на кого да се угледаме.  Светиот апостол Павле вели: „Угледајте се на мене, како што и јас на Христа.“¹³ „Ако е можно, доколку тоа зависи од вас, бидете во мир со сите луѓе”.¹⁴ “Оној што го љуби бли­жниот го исполнува Законот. Љубовта е исполнување на Законот.“¹⁵ Светиите се нашиот пример за следење. Тие ги исполниле Божјите заповеди, со сето срце го сакале Бога и човекот, се очистиле од грешните страсти и така се насладиле од совршениот мир.

Но, во нашево време сè помалку има љубов и мир на земјава, а човечкиот живот сè повеќе ја губи својата вредност. Зошто е така? Затоа што човекот се оддалечува од Бога.

Денес луѓето како да не ја слушаат ангелската песна која бара мир на земјава и добра волја меѓу луѓето.¹⁶Светот стана глобално село, но немирно село, село со меѓуетнички и меѓурелигиски судири.

А, без мир нема благо­сос­тојба на земјава: ниту за луѓето, ниту за народите.

Меѓуверските и меѓунационалните односи во Република Македонија

Република Македонија, во текот на 2001 година, помина низ воору­жен конфликт на нејзината територија. Тоа беше последен, по ред, по рас­паѓањето на поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југо­сла­­­­­­ви­ја. Најочигледна каракте­ристика беше етничката компонента на кон­флик­тот помеѓу мно­зин­ството на етничките Македонци (околу 67% од цело­куп­ното насе­ление) и малцинството на етничките Албанци (23%) во земјата.

Во претходните години меѓуетничките односи во земјата беа во покачена тензија и се карактеризираа како напнати. За повеќето луѓе во Македонија и за многумина надвор од земјата, вооружениот конфликт беше изненадување. Сепак тој се случи, доведе до загуба на најмалку 150 животи и вкупно 170 000 раселени лица.

Масовното иселување и бегање на луѓето пред вооружените актив­ности (ова се случуваше во повеќето од мешаните села), покажува дека мнозинството од насе­лението не беше подготвено да земе оружје в рака и да се бори (посебно не против своите соседи од друга вера и националност!). Повеќето луѓе се иселија под притисок и сè уште не се вратија во родните места.

Во конфликтот беше потенцирана меѓуетничката компонента. Меѓу-верските односи не беа толку видливи, но често беа упо­тре­бувани за еска­лирање на конфликти (како што беа нападите врз цркви, џамии и сакрални објекти). Во Република Македонија повеќето од Македонците се православни христијани (95 %), додека најголемиот дел од Албанците (98%) се мусли­мани. Комуни­кацијата меѓу црквите и верските заедници во Маке­донија беше допол­нително влошена со воениот конфликт и таа се симна на многу ниско ниво. Ослабеа и ги снема дури и прото­ко­ларните средби помеѓу високите верски лидери. Во текот на конфликтот деклара­тивно при­ближувањето на верските лидери се реализира со заедни­чки апел за мир.

Кога Македонија сè уште мирисаше на барут и кога во воениот и повоениот конфликт се поттикнуваше омразата и одмаздата, ете, Бог ги упати кај нас двајцата миротворци, професорите д-р Леонард Свидлер и д-р Павле Мојзис, да дојдат и да ни помогнат. Тие, како да го имале истото библиско видение што го имал светиот апостол Павле во Троада, кога стоел „пред него еден човек Македонец, кој го молеше и му велеше: ‘Премини во Македонија и помогни ни!’ По тоа видение веднаш посакавме да тргнеме за Македонија, бидејќи разбравме дека Господ нè повикал таму“,¹⁷ се вели во библискиот текст. Како што тогаш апостолот Павле, така и сега Павле и Леонард го чуле тој повик и дојдоа да ни помогнат. Нивно дело беше организираната интернационална меѓу­рели­ги­ска Конфе­ренција во Скопје, од 10-14 мај 2002 год., на тема: Градење доверба помеѓу црквите и верските заедници во Македонија преку дијалог.¹⁸

На меѓуверската конференција се покажа дека црквите и верските заедници во Република Македонија малку знаат едни за други. Се констатира дека им е потребно меѓусебно запознавање и контактирање. При тоа, беа дадени некои примери како може односите да бидат подобрени.

Од Конференцијата произлегоа неколку конкретни предлози:

1. Основање на Совет за меѓурелигиска соработка
2. Воспоставување на редовни средби и контакти
3. Воспоставување на соработка меѓу образовните институции. ¹⁹

На Конференцијата беше заклучено дека, и покрај разликите, посто­јат допирни точки кои ги зближуваат религиите и тие треба да се негу­ваат и афирмираат.

Остварувањето на втората и третата точка, буквално, зависи од актив­ностите и дејноста на Советот.

Совет за меѓурелигиска соработка

Во Советот за меѓурелигиска соработка има претставници од главните пет верски заедници²⁰, коишто се наведени и во Уставот на Република Маке­донија.²¹ Тие се:

– Македонската православна црква;

– Исламската верска заедница;

– Римокатоличката црква;

– Евангелистичко-методистичката црква;

– Еврејската заедница.

Првите две од овие се најмногубројни. Тие ги претставуваат 90% од верниците во Македонија²². Истите имаат образовни институции – теолошки факултети и средни училишта.

Советот за меѓурелигиска соработка, имајќи го предвид поширокото население во Република Македонија, своите конкретни активисти ги насочу­ва кон развивање подобра соработка, пред сè, меѓу Македонската право­слав­на црква и Исламската верска заедница, како и другите верски заедници во Македонија. Фокусот на неговата дејност е ставен на студентите од обра­зов­ни­те институции: Право­слав­ниот богословски факултет во Скопје и Факул­тетот за Исламски науки во Кондово, како и средните богословски училишта.

Теолошките факултети и средните училишта се круцијални за успехот на целата работа на Советот за меѓурелигиска соработка и во воспоставу­вањето и развивањето на добри меѓуверски односи во Република Македонија. Просветните институции се места каде што можат да се појават нови иницијативи и да се поместуваат работите од изолираното и не-кооперативно однесување помеѓу верските заедници. Факултетите веќе покажаа иницијатива во однос на ова прашање, дури и пројавија активно учество. Некои мали актив­но­сти напра­вија значително подобрување во меѓусебните односи и разбирање. Такви активности беа преземени преку: меѓусебните посети на студенти²³ и про­фесори (предавачи)²⁴ од еден на друг теолошки факултет, како и посетите на важни објекти на другите рели­гиозни заедници.²⁵ Предавањата од страна на деканите на теолошките факултети ²⁶  (и Православниот и Ислам­скиот) на другиот факултет (што се случи за првпат), претставуваат инспирација за обид да се најде соодветен модел за понатамошни контакти и соработка помеѓу различните верски заедници.

Исто така, според туѓите искуства, сметаме дека може да бидат ко­рисни и некои други видови и начини за комуникација и соработка помеѓу верските заедници, коишто можат да бидат отворени и за пошироката јавност. Такви се ораганизирањето отворени заеднички јавни нас­тапи, на пример, за дозволување на веронауката во училиштата и друго. Отво­реноста ќе ги прошири перспективите на луѓето и разби­ра­ње­то за другите. Луѓето од различни вери треба да се среќаваат и да разме­нуваат искуства. Тоа им е потребно и на практичните дејци: на свеште­ниците и на оџите. Тие, на пример, можат одлично да соработуваат во развојот на хари­тативната дејност, во рабо­тата со старите и изнемоштени лица, со болните по бол­ни­ците и по домовите, па и со градењето на општиот однос кон луѓето, во духот на Божјата вистина дека сите сме чеда на Бога и браќа помеѓу себе. Сигурно, тие ќе можат да работат (заедно) и на пронао­ѓа­њето на можни решенија за меѓусебните разлики и проблеми што се поја­вуваат, и тоа на конкретни примери во животот.

Во Македонија населението е многу измешано, така што, има луѓе од иста вера, а со различна националност:со христијанска вера има и Македонци и Албанци²⁷ – православни Македонци и Албанци христи­јани (православни или римо­католици); но има и со иста нацио­налност, а различно вероисповедание: Македонци има и православни, и муслимани, и римокатолици и протестанти. Токму затоа, во Македонија, како ретко каде, не само што можат да се видат во едно населено место различни верски објекти (цркви и џамии), туку има и специфични примери на заедничко место за молитва – едно заедничко здание за верските потреби: и на православните христијани и на муслиманите. Таков е примерот со манастирот „Пресвета Богородица“ (Пречиста) кај Кичево. Таму, во манастирската црква има посебен дел за молитва на муслиманите. И други цркви и манастири во Македонија се почи­ту­вани и посетувани и од муслиманите. Такви се манастирите „Пресвета Богородица“ Калишта – Струга и „Свети Наум Охридски“ кај Охрид. Таа традиција е долга со векови, па затоа и овие православни храмови се така изградени – со дадена можност за молитва и на муслиманите. Таму за молитва доаѓаат и тие: или бараат Божја помош или, пак, благодарат за тоа што им помогнал Бог и потоа тие воспо­ставиле трајна духовна врска со светилиштето. Ете, таква традиција е развиена кај нас, која ги зближува луѓето и развива  побожен однос кон светилиштата и верските објекти, а го негува и моралното чувство кај луѓето. Тоа значи дека во Македонија, низ вековите, иако со различни нации и вери, луѓето живееле заедно, дури и се молеле заедно! Тоа можат да го прават и во иднина! Ова дава основа да се верува дека меѓуетничките односи не се целосно уништени и дека има можности тие да се подобрат, преку меѓуверските активности за градење и подобрување на меѓусебната доверба.

На тој начин ќе се зајакнат капацитетите на религи­озните заедници за харитативни и соци­јал-хумани­тарни услуги. Ова ќе се постигне преку градење на капаци­тети, како на пример: а). Техничка помош (опремување на канце­ларии на двата факултети со обезбеден интернет на факултетите и во регионалните кан­це­ларии на верските заедници); б). Обука во областа на меѓу-верскиот дијалог. Обучуваните кандидати ќе бидат главно студенти и професори на бого­словските средни училишта и теолошките факултети, како и акти­ви­сти од верските заед­ници во Македонија; в). Студиски патувања и рабо­тил­ни­ци.

За остварување на ова, барем за почеток, главна улога имаат и најмногу придонесуваат просветните теолошки институции. Едукативните центри и образованието е значаен фактор во сè, па и во ваквите активности! Но, за постигнување на овие резултати ќе биде потребна интензивна комуни­кација и соработка. Затоа треба да биде отворена информативна канце­ларија и дијалог центар во Скопје.

Советот има за цел, освен што ќе помогне во меѓусебното разбирање меѓу црквите и верските заедници, исто така  да помогне во разбирањето за нив кај македонската јавност. Последново го нагласуваме затоа што и јавноста во Република Македонија има сè уште лошо разбирање и лош однос кон црквите и верските заедници. А тоа произлегува по 50 годишната атеизација на нашето општество во комуни­стичкиот антибожен систем. Луѓето во тој дух беа образувани и воспитувани, дури и присилувани да се оддалечуваат од верата и од Црквата, забранувајќи им да одат в црква, со закана дека ќе бидат исклучени од Комунистичката партија, а со тоа и од своите работни места и државни служби. ²⁸

Црквите и верските заедници, пак, беа сметани за непотребни остатоци од капитализмот и им беа одземани имотите и објектите, со цел да се осиромашат и да се принудат на изумирање. Манастирите и позначајните цркви беа, исто така, одземени и претворени во мртви културно-историски споменици, во кои, за да влеземе дури и ние, свештениците, требаше да платиме влезни билети, а не смеевме во нив публично да се молиме и да богослужиме. Верата сакаше да се сведе на историско минато, кое нема иднина во тоа општество, бидејќи таа е „опиум за народот“.

Така воспитаните луѓе сега се токму онаа генерација на зрели личности во државата. Тие се и професори на универзитетите, државни раководители, политичари итн. Нивниот поглед кон верата и односот кон црквите и верските заедници тешко се менува или тие понекогаш само лицемерно, дволично се претставуваат. Дури, и во минатиот период на „духовно испосте­но време“, сепак, имаше луѓе кои во детството беа учеле веронаука и се обра­зу­ва­ле во верата, па понекои имаа одредена стравопочит кон Бога и кон Црква­та, а потајно и веруваа. Сега, пак, оваа генерација целосно, системно е атеизи­ра­на и затоа, ние во Република Македонија, сме и последната земја во Европа во којашто со Закон е забрането и се казнува вероучението²⁹. Со нас, во оваа заоста­натост, е само уште и Република Албанија.

Оттаму, јасно е каков е во Република Македонија не само меѓу­верскиот однос внатре помеѓу црквите и верските заедници, туку и односот на јавноста кон нив. Во најново време, за наша радост, работите брзо се менуваат на подобро и народот се враќа кон верата, но тоа не ни се овозможува да го правиме со јавна веронаука и присуство на телевизијата, радиото и сл., иако државните медиуми ги финансира народот, задол­жително, преку напла­тувањето на сметките за потрошената електрична енергија. Зошто тогаш тие државни медиуми, со своите програми, не ги задоволуваат и религиозните потреби на гледачите, коишто ги финансираат?! Знаете, тоа е како да платите во ресторантот ручек, а да не ве прашаат што ќе јадете, туку да ви принесат и да го јадете она што сакаат тие да го зготват!

Кога нешто ќе побараме, од државните фактори ни се вели дека, според Уставот на Република Македонија, црквите и верските заеници се одвоени од државата и дека кај нас се гради секуларна држава. Добро, нека е така, но нели се гради, пред сè, демократија и слобода?! Тогаш, каква е таа демократија и слобода, кога луѓето немаат право на слободен избор – не можат да изберат дали сакаат вера или безверие, веронаука или атеизација?! Правично е, доколку ги има понудено и овозможено и двете, да може секој да избере што сака. Некој можеби не сака да учи музика, уметност, хемија или друго, а сака веронаука, но тоа му е забра­нето, па дури и се казнува. А за професорите и учебниците плаќаат и оние што сакаат да учат веронаука, како што плаќаат за телевизијата и радиото и оние што не сакаат да гледаат хорор или крими – филмови, туку религиозни емисии и програми. И најпосле, да не се заборави дека секуларизацијата не значи и атеизација и секуларизираното општество не е атеистичко општество! За ова да се сфати и надмине кај нас ќе ни треба и време и помош од добронамерни пријатели и тоа пријатели на збор и на дело. Вие сте такви, ја имаме и ни треба вашата помош!

Ете, затоа се пријде кон една полезна активност на Советот за меѓурелигиска соработка во Република Маке­донија. Добро е што се согледа големата потреба за подобрување на меѓусебното разбирање помеѓу црквите и верските заедници и разби­ра­њето за нив во македонската јавност.

Сепак, сè уште се забележува недостатокот од комуникација и сора­ботка помеѓу верските заедници, посебно помеѓу двете доминантни (Маке­дон­ската православна црква и Исламската верска заедница). Контактите главно ги има на високо ниво, помеѓу религиозните лидери, и тоа најчесто на протоколарна основа, организирани средби од страна на државните авторитети (состаноци со Претседателот на државата³⁰), или со меѓународни посредства. Надвор од тоа, Поглаварот на Македонската православна црква г. г. Сте­фан направи почеток на непосредно комуни­цирање со неговата посета на Исламската верска заедница за празникот Рамазан Бајрам во 2004 година.

Сето ова сведочи дека Советот за меѓурелигиска соработка во Република Македонија е особено потребен и може да придонесува во подобрувањето на односите.

Неговите главни активности програмски треба да се одвиваат во следниве насоки: меѓусебни посети и размена на предавачи и студенти; студентски летни кампови; заеднички патувања; обучување на тема: меѓу­рели­гиозен дијалог, научни по­се­ти; работилници; информации (билтен; годишна-книга; календари); ком­пара­тивни студии; инфо канцеларија и дијалог центар. Само дел од ова се остварува, а повеќето, за жал, сè уште останува само проект на Советот, како што се: инфо канцеларија и дијалог центар, билтен, годишна книга, кален­дари, компаративни студии и летни кампови и патувања. Ова е само наша добра желба и чека на помош од нашите пријатели, кои не се во економски бедна состојба во која се наоѓа нашата земја Република Македонија.

 

КОНФЕРЕНЦИЈА, 05-10.03.2005, ФИЛАДЕЛФИЈА УНИВЕЗИТЕТ, С А Д

---

Prof. Ratomir Grozdanoski, Ph.D., Protodeacon

 

FAITH: SOURCE OF PEACE OR CAUSE FOR UNREST

 

When Christ was born³¹, an angel’s song was heard from the heavens: “Glory to God in the highest, and on earth peace, goodwill toward men.”³². The message from the heavens is clear: mankind should glorify God in the highest, peace should reign on earth, and goodwill, understanding and love should reign among men.

God has created conditions for building perfect and holy peace on Earth³³. He “guides our feet into the way of peace”³⁴ and calls upon us to have peace in our hearts, peace among us and to be at peace with Him.³⁵

The God-man and the Giver of Peace, the “Prince of Peace”³⁶, Christ, gives us peace as a gift from the Holy Spirit, a gift for which a person should prepare in advance, to make efforts and to pray. “The fruit of the Spirit is love, joy, peace, longsuffering, kindness, goodness, faithfulness, gentleness, self-control…”³⁷ Lord Jesus Christ is a constant way of peace even today, amidst our world, and asks us to be His companions. When we repent our sins, we show that we believe in God, that we love our neighbours, that we offer ourselves to them, and that we also participate in the way of peace of Christ the Saviour.

The Church of Christ prays constantly and wishes for every person to be a bearer of peace, so they might be filled with love and good will! It constantly calls for peace in its liturgical life, in its teaching and homilies.

Every Church service, every prayer, every sacrament, every Eucharist is a source of peace, external as well as internal. “Let us pray to God in peace! …For peace from above and salvation of our souls… For peace in the whole world…“ “Peace to all!”

But, in our times love and peace on earth are scarce, and human life loses its value more and more every day. Why is it so? Because people are distancing themselves from God.

These days, it seems like there is no one hearing the angels’ song asking for peace on earth and goodwill towards men.³⁸ The world has become a global village, but an uneasy one, a village with inter-ethnic and inter-religious conflicts.

But, without peace there is no well–being on earth: neither for the people, nor for the nations. Peace creates conditions for collaboration and for people and nations to become closer, as well as knowledge that all people are God’s children, brothers and sisters among themselves³⁹, and therefore, all people in the world have a common goal: To live in peace and give glory to God! We should realise that we need each other, and that our love is hollow without the others.

That is why Our Lord Jesus Christ says: “Blessed are the peacemakers, for they shall be called sons of God.” ⁴⁰

We, the people of faith and representatives of different religions, do what we are called upon by God with our activities for protection of peace: to be peacemakers, and to become sons of God. ⁴¹

That way we fulfil the evangelical command for love towards our neighbour, as Lord Jesus Christ has said: “These things I command to you, that you love one another.⁴²“ And every single person is our neighbour. The best illustration for this is our Lord’s Jesus Christ evangelical parable about the Good Samaritan.⁴³ All of Christ’s Gospel is a Gospel of peace and love. The Lord meets the people through His Gospel, and asks His faithful to be meek, just, gentle, humble, and peacemakers. After worthy participation in God’s Eucharist the faithful become apostles of peace in the everyday life. With the Sacrament of Repentance the confessing Christian corrects every “accidentally” disturbed relationship with their neighbours. The Holy Church teaches that we cannot commune with Christ if we have not made peace with all people, if we have not forgiven and if we are not forgiven by all.

We have an example to imitate.  The holy Apostle Paul says: “Imitate me, just as I also imitate Christ.“⁴⁴ “If it is possible, as much as depends on you, live peaceably with all men.”⁴⁵ “He who loves another has fulfilled the law. Love is the fulfilment of the law.”⁴⁶ The saints are the examples to follow. They have fulfilled God’s commandments, they have loved God and men with all their hearts, they have purified themselves from sinful passions, and thusly they have tasted the perfect peace.

 
The Inter-faith and Inter-ethnic Relations in the Republic of Macedonia

The Republic of Macedonia has gone through an armed conflict on its territory during 2001. It was the last conflict after the disintegration of the former Socialist Federative Republic of Yugoslavia. The most obvious characteristics of the conflict was its ethnic component – it was between the ethnic Macedonian majority (approx. 67% of the total population) and the ethnic Albanian minority (23%) in the country.

In the years prior to the conflict, the inter-ethnic relations in the country were evaluated as very tense. For the most people in Macedonia and for many people out of the country, the armed conflict was a surprise. It happened, nevertheless, and lead to the loss of at least 150 lives, and the internal displacement of 170,000 persons. The conflict has seriously disrupted the existing inter–ethnic relations. The inter-faith relations in the Republic of Macedonia were also disrupted.

The fact that, luckily, there was a little loss of civilian lives, and there were no mass expulsions and running away of population because of armed activities (it happened in the most of the ethnically mixed villages), shows that the majority of the population was not ready to take arms and fight for any cause (especially not against their neighbours of different faith and nationality!).

The inter-ethnic component was accentuated in the conflict. The inter–faith relations were not so prominent, but they were often used for escalating the conflict (with the attacks on churches, mosques and sacral objects). In the Republic of Macedonia most of the Macedonians are Orthodox Christians (95%), while the Albanians are mostly Muslims (98%). The communication between the churches and the religious communities in Macedonia were additionally worsened with the armed conflict, and it has dropped to a very low level. Even formal meetings between high religious officials were rare, even non–existent. During the conflict, the declarative coming together of the religious leaders was realised with the common appeal for peace.

When gunpowder was still in the air in Macedonia, and hatred and revenge were being instigated during and after the conflict, God sent us two peacemakers to come and help us – professors Leonard Swidler and Paul Moses. They seem to have had the same Biblical vision that the holy Apostle Paul had in Troas, when “a man of Macedonia stood and pleaded with him, saying: “Come over to Macedonia and help us”. Now after he had seen the vision, immediately we sought to go to Macedonia, concluding that the Lord had called us to preach the gospel to them“⁴⁷, says the Biblical text. Similar to Apostle Paul at that time, Paul and Leonard have heard that call and came to help us now. Theirs was the International Inter–Religious Conference organised in Skopje from May 10–14 2002, with the subject of: Building of Confidence between Churches and Religious Communities in Macedonia through Dialogue.⁴⁸

The inter–religious conference showed that the churches and religious communities in the Republic of Macedonia know very little about each other. It was concluded that mutual familiarisation and contacts are needed. Also, examples were given for improving the relations.

The Conference has resulted in several concrete suggestions:

1. Establishing of the Council for Inter-Religious Cooperation
2. Establishing of regular meetings and contacts
3. Establishing of cooperation between the educational institutions. ⁴⁹

The Conference concluded that, in spite of the differences, there are common things that brings religions closer to one another, and that they should be nurtured and affirmed.

The realisation of the second and the third point literally depends on the activities and actions of the Council.

 

Council for Inter-Religious Cooperation

The Council for Inter–Religious Cooperation consists of representatives from the five major religious communities⁵⁰ listed in the Constitution of the Republic of Macedonia.⁵¹ They are the following:

– The Macedonian Orthodox Church;

– The Islamic Religious Community;

– The Roman Catholic Church;

– The Evangelical–Methodist Church;

– The Jewish community.

The first two are the biggest. They represent 90% of the population in Macedonia⁵². They also have educational institutions – Theological Faculties and Seminaries.

The Council for Inter–Religious Cooperation, having in mind the general population of the Republic of Macedonia, guides its activities towards development of better cooperation between the Macedonian Orthodox Church and the Islamic Religious Community in the first place, as well as between the other religious communities in Macedonia. Its activities are focused on the students of the educational institutions: the Orthodox Faculty of Theology in Skopje and the Faculty of Islamic Sciences in Kondovo, as well as on the students of the Seminaries.

The Theological Faculties and the Seminaries are crucial for the success of the activities of the Council for Inter-Religious Cooperation, and for establishing and development of better inter-religious relations in the Republic of Macedonia. The educational institutions are places where new initiatives may arise, and where things may move away from the isolated and non–cooperative behaviour between the religious communities. The students have already shown initiative regarding this issue, and are participating actively. Some small activities have made a significant improvement for the mutual relations and understanding. Those activities were taken through: mutual visits of students⁵³ and professors (lecturers)⁵⁴ between the theological Faculties, as well as through visits of important objects of the religious communities.⁵⁵ The lectures given by the Deans of the theological Faculties⁵⁶ (both the Orthodox and the Islamic) at the other faculties (which happened for the first time), represent an inspiration for an attempt to find an appropriate model for further contacts and cooperation between different religious communities.

Judging by foreign experiences, we believe that some other types and ways of communication between the religious communities could also be useful, and they could be open for the general public. For example, organising common public appearances for mutual goals, such as the introduction of religious lessons in schools, etc. The openness will broaden the people’s perspectives and the understanding for the others. The people of different religions should meet and exchange experiences. It is also needed for the practical activists: the priests and the khojas. For example, they could cooperate very well for the development of charitable activities, working with elder and feeble persons, with the sick in hospitals and homes, even for building of general attitude towards people in the spirit of God’s truth that we are children of God and brothers. Certainly, they can also cooperate for finding of possible solutions for the mutual differences and problems arising in everyday life, as they arise. That way, the capacities of the religious communities for charitable and social–humanitarian activities may be strengthened. This could be achieved through building of capacities, such as: a) Technical assistance (equipping offices at the two Faculties and at the regional offices of the religious communities with Internet access); b). Training in the area of inter–faith dialogue. The trainees would be mainly students and professors from the Seminaries and the Theological Faculties, as well as activists from the religious communities in Macedonia; c) Research travel and workshops.

For the realisation of this, at least at the beginning, the burden should fall on the educational theological institutions. The educational centres and the education is an important factor in everything, and in these activities as well! However, an intensive communication and cooperation is needed for the achievement of actual results. Therefore, an Information Office and Dialogue Centre should be opened in Skopje.

The goal of the Council, except helping the mutual understanding between the churches and the religious communities, is also helping the Macedonian public to have an understanding for them. We accentuate the last point because there is still a great deal of misconceptions and bad attitude towards the churches and the religious communities with the general public in the Republic of Macedonia. It is the result of the 50 year long atheisation of our society during the communist anti–theistic system. The people were educated and nurtured in that spirit, they were even forced to distance themselves from the faith and the Church, they were forbidden to attend services, under the threat to be expelled from the Communist Party, which meant losing their jobs and public offices. ⁵⁷

The churches and the religious communities were considered unnecessary remnants from the capitalist system, and their property and objects were being seized with the purpose of their impoverishment and eventual dying out. The monasteries and more significant churches were also confiscated and turned into dead cultural–historical monuments, where even the priests had to pay entrance fee, and no public prayers and services were allowed in them. The faith was supposed to become historical past, with no future in that society, being “opium for the masses”.

The people educated in this spirit are the generation of mature persons in our country. They are also university professors, state officials, politicians, etc. Their attitude towards faith, the churches and the religious communities is hard to change, and their attitude is sometimes very hypocritical. In spite of everything, even in the “lack of spirituality period”, there were persons that had learned religious lessons in their childhood, and have educated themselves in the faith, so there was a certain extent of respect for God and the Church in them, while many of them were secretly religious. But this generation, which was made atheistic systematically, is now in power, and that’s the main reason for the Republic of Macedonia being the last country in Europe where religious lessons are forbidden and punishable by Law⁵⁸. Such retrograde legislation is still in effect only in the Republic of Albania.

Hence, it is clear what are the relations like in the Republic of Macedonia, not only between the churches and the religious communities, but also the attitude of the general public towards them. Lately, to our great joy, the things are changing for the better and the people are returning to the faith, but it is not allowed for us to publicly hold religious lessons or to preach before the media, although the state media are financed by the people with a broadcast tax, charged through the electricity bills. Then, why don’t those state media satisfy the religious needs of the viewers who are financing them with their programs? It is the same as you have paid for your lunch in a restaurant, and no one asks you what would you like to eat, but they bring you only what they like to cook!

If we ask for something, the state officials tell us that, according to the Constitution of the Republic of Macedonia, the Church and the religious communities are separated from the state and that we are building a secular state. All right, let it be so, but don’t we build democracy and freedom most and foremost?! Then, what kind of democracy and freedom is it when people do not have the right to a free choice – they cannot choose between faith and agnosticism, religious lessons and atheism? It would be just if both things are offered and provided, so anyone may choose what they want. Someone might not want to learn music, art, chemistry or something else, and wants to learn about religion, but it is forbidden, even punishable. Those who want to attend religious lessons also pay for the professors and the study books, same as those who don’t want to watch horror or action films, but religious shows and programs, pay for the television and the radio. And last, but not the least, it should not be forgotten that secularisation does not mean atheisation, and secular society does not mean atheist society! In order to understand and overcome this, we will need time and help from friends with good intentions, and I mean not only declarative, but also active friends. You are such friends, we have your help and we need it!

So, that is the reason why the beneficial activities of the Council for Inter–Religious Cooperation have come to pass. It is good that there is an awareness of the great need for improvement of the mutual understanding between the churches and the religious communities, and also the understanding for them in the Macedonian public.

Even more because the population in Macedonia is mixed a great deal, so there are people of the same faith, but different nationality: there are Christian Macedonians and Albanians⁵⁹ – Orthodox Macedonians and Christian Albanians (Orthodox or Roman Catholics); but there are also people of same nationality, but with different confession: there are Macedonians that are Orthodox, Muslim, Roman Catholic or Protestant. Therefore, in Macedonia, like almost nowhere else, you can see not only different religious objects in the same city (churches and mosques), but there are also specific examples of people sharing the same object for different religious needs: both for Orthodox and for Muslims. Such is the example of the monastery “Most Holy Bogorodica” (Most Pure) near Kičevo. There, in the monastery church, there is a special place for prayer for Muslims. Other churches and monasteries in Macedonia are also respected and visited by Muslims. For example, the monasteries “Most Holy Bogorodica” in Kališta near Struga, and “St. Naum of Ohrid” near Ohrid. This traditions is centuries long, and that’s why those Orthodox churches are built with separate places for Muslims to pray. They also come to those places to pray: they either ask for God’s help, or give thanks for the help of God they received, after which they established a permanent spiritual connection with the sanctuary. That’s the tradition that exists in our country, and it brings people together and develops a pious attitude towards the sanctuaries and religious objects, at the same time nurturing the people’s sense of moral. It means that in Macedonia, during the centuries, although there are different nations and faiths, the people have lived together, even prayed together! They can do the same in the future, too! This gives us a reason to believe that the inter-ethnic relations are not completely destroyed, and there are possibilities for their improvement through inter-religious activities, for building and improvement of mutual trust.

Nevertheless, we can still notice the lack of communication and cooperation between the religious communities, especially between the two most dominant (the Macedonian Orthodox Church and the Islamic Religious Community). The contacts are established mainly at the highest level, between the religious leaders, and mostly formally, when the meetings are organised by the state authorities (meetings with the President of the country⁶⁰), or by international factors. Other than that, the Head of the Macedonian Orthodox Church kir kir Stefan made a good start for direct communication with his visit to the Islamic Religious Community for the festival of Ramazan Bairam in 2004.

It is a proof that the Council for Inter-Religious Cooperation is needed in the Republic of Macedonia, and that it can contribute for the improvement of the relations.

Its main activities should be focused on the following: mutual visits and exchange of lecturers and students; student summer camps; travelling together; training on the subject of inter–religious dialogue, scientific visits, workshops; information (a Bulletin; a Year Book; Calendars); comparative studies; an Information Office and a Dialogue Centre. Only part of this is realised, and most of it, alas, still remains as planned projects of the Council, for example: Information Office and a Dialogue Centre, Bulletin, Year Book, calendars, comparative studies, and summer camps and travel. This is only our good will, and it awaits assistance from our friends who are not economically impoverished like our country, the Republic of Macedonia.

 

---

KONFERENCE, 05-10.03.2005, PHILADELPHIA  UNIVERSITY, U S A
<sup>1. Лука 2, 14; спореди: Гал. 4, 4; Матеј 2, 1-12; Јован 1, 14; Филип. 2, 7↩
2. Лука 2, 14↩
3. 2. Тим. 2, 22↩
4. Лука 1, 79↩
5. Иса. 27, 5; Ефес. 2, 14-22↩
6. Иса. 9, 6↩
7. Гал. 5, 22-23↩
8. Еврејска Библија Тора, поглавје 5; 1. Мој. 1, 26 – 2, 25; Лука 3, 23-38; 1. Кор. 15, 22, 45; 1. Тим. 2, 13-14; Куран 5, 27-32; 17, 70; 36, 60↩
9. Матеј 5, 9↩
10. Матеј 5, 9↩
11. Јован 15, 17↩
12. Прочитај: Лука 10, 25-37↩
13. 1. Кор. 11, 1↩
14. Рим. 12, 18↩
15. Рим. 13, 8; 13, 10; спореди: Матеј: 22, 40; 3. Мој. 19, 18; Гал. 5, 14↩
16. Лука 2, 14↩
17. Дела 16, 8-12↩
18. Од Конференцијата произлезе и Зборник со предавањата: Градење доверба помеѓу црквите и верските заедници во Македонија преку дијалог,Пхиладелпхиа 2004. Зборникот е билингвален: на македонски и на албански јазик.↩
19. Зборникот: Градење доверба помеѓу црквите и верските заедници во Македонија преку дијалог, Пхиладелпхиа 2004, 186.↩
20. Во Македонија има регистрирано 24 верски заедници.↩
21. Ова набројување на петте верски заедници во Уставот на Република Маке­донија беше направено со последните измени после Охридскиот рамко­вен договор. Сега 19 член од Уставот на Р Македонија гласи: “Македонската православна црква, како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелистичко-методистичката црква, Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи…” А пред тоа беше вака:”Македонската православна црква, другите верски заедници и религиозни групи” (член 19 од Уставот на Република Маке­до­нија).↩
22. 67 % православни христијани и 23 % муслимани.↩
23. Студенти и професори од Православниот богословски факултет го посетија Факултетот за исламски науки на 22 март 2004 год., а студенти и професори од Факултетот за исламски науки остварија посета на Православниот богословски факултет на 29 март 2004 година.↩
24. Професори од Православниот богословски факултет двапати одржаа предавања на Факултетот за исламски науки, на 21 април 2004 год. (м-р Петко Златески) и во мај 2004 год. (д-р Ѓоко Ѓорѓевски). (Билтен на МЦМС бр. 2, Скопје 2004, 1)
И нивни професори (д-р Метин Изети) одржаа предавање на Православниот богословски факултет, на 01 април 2004 година и во мај 2004 год. (д-р Ахмет Шериф). (Билтен на МЦМС бр. 2, Скопје 2004).↩
25. На 26 мај 2004 год. Студенти од Факултетот за исламски науки го посетија Соборниот архиепископски храм “Свети Климент Охридски” во Скопје. А студенти од Право­слав­ниот богословски факултет ја посетија Мустафа-пашината џамија, на 09 јуни 2004 год. (Билтен на МЦМС бр. 3).↩
26. Деканот од Факултетот за исламски науки на 11 март 2004 год. одржа предавање на Православниот богословски факултет, а деканот на Православниот богословски факултет одржа предавање на Факултетот за исламски науки на 15 март 2004 год. (Билтен на МЦМС бр 2, Скопје 2004, 1).
На 19 мај 2004 год. деканите на теолошките факултети имаа заедничка прес-конфе­рен­ција на која говореа за соработката меѓу Православниот богословски факултет и Факул­тетот за исламски науки (Билтен бр. 3)↩
27. И Мајка Тереза беше од Македонија, родена во Скопје, христијанка – римо­католик, а Албанка. А има и православни Албанци во Македонија.↩
28. А с# беше државно, приватно немаше, бидејќи на луѓето им беше одземено приватното капиталистичко богатство и “капиталистите” (ситните зана­ет­чии и трговци) беа затворани, како противопштествени и против­системски, антикомунистички дејци!↩
29. Согласно одредбите од член 13 од Законот за основно образование во Р Македонија и член 7 од Законот за средно образование (“Службен весник на Република Македонија” бр 44/95): “Забрането е секакво верско организирање и дејствување во основното и средното образование.” А во Законот за верските заедници во Македонија се предвидуваат и казни за спроведување на вероучение.↩
30. Контакти и средби од таков вид се одржуваат секогаш по повод Новогодишните празници, на т.н. Новогодишен прием кај Претседателот на Република Македонија.
Но, на 14 октомври 2004 год., Претседателот на Р Македонија г. Бранко Црвенковски организираше и оствари една работна средба со претставниците на црквите и верските заедници. Средбата се одржа во претседателската вила “Билјана” во Охрид. Тогаш беше договорено ваквите средби да продолжат, а домаќини да бидат, по ред, петте цркви и верски заедници. На секоја наредна средба да се разработува по една тема од заеднички интерес на сите.↩</sup>

---

<sup>31.Luke 2:14; compare: Galatians 4:4; Matthew 2:1–12; John 1:14; Philippians 2:7↩
32. Luke 2:14↩
33. 2 Timothy 2:22↩
34. Luke 1:79↩
35. Isaiah 27:5; Ephesians 2:14-22↩
36. Isaiah 9:6↩
37. Galatians 5:22-23↩
38. Luke 2:14↩
39. Jewish Torah, Chapter 5; Genesis 1:26–2:25; Luke 3:23–38; 1 Corinthians 15:22, 45; 1 Timothy 2:13–14; Koran 5:27–32; 17:70; 36:60↩
40. Matthew 5:9↩
41. Matthew 5:9↩
42. John 15:17↩
43. See: Luke 10:25–37↩
44. 1 Corinthians 11:1↩
45. Romans 12, 18↩
46. Romans 13:8; 13:10; compare: Matthew 22:40; Deuteronomy 19:18; Galatians 5, 14↩
47. Acts 16:8–12↩
48. The Conference also resulted with a Collection of Lectures: Building of Confidence between Churches and Religious Communities in Macedonia through Dialogue, Philadelphia 2004. The Collection is bilingual: in Macedonian and Albanian.↩
49. The Collection: Building of Confidence between Churches and Religious Communities in Macedonia through Dialogue, Philadelphia 2004, p. 186.↩
50. There are 24 religious communities registered in Macedonia.↩
51. This listing of the five religious communities in the Constitution of the Republic of Macedonia was inserted with the Amendments made after the Ohrid Framework Agreement. Now Article 19 of the Constitution of the Republic of Macedonia states: “The Macedonian Orthodox Church, as well as the Islamic Religious Community in Macedonia, the Roman Catholic Church, the Evangelist-Methodist Church, the Jewish community and the other religious communities and religious groups…”. Before that, it read like this: “the Macedonian Orthodox Church, the other religious communities and religious groups” (Article 19 of the Constitution of the Republic of Macedonia).↩
52. 67% Orthodox Christians and 23% Muslims.↩
53. Students and professors from the Orthodox Faculty of Theology have visited the Faculty of Islamic Sciences on March 22nd 2004, while students and professors from the Faculty of Islamic Sciences visited the Orthodox Faculty of Theology on March 29th 2004.↩
54. Professors from the Orthodox Faculty of Theology have held lectures at the Faculty of Islamic Sciences twice, on April 21st 2004 (Petko Zlateski, MA), and in May 2004 (Gjoko Gjorgjevski, PhD) (Bulletin of MCIC No. 2, Skopje 2004, 1)↩</sup>
Professors from the Islamic faculty (Metin Izeti, PhD) have also held lectures at the Orthodox Faculty of Theology on April 1st 2014 and in May 2004  (Ahmet Xherif, PhD). (Bulletin of MCIC No. 2, Skopje 2004)
<sup>55. Students from the Faculty of Islamic Sciences have visited the Cathedral Church of “St. Clement of Ohrid” in Skopje on May 26th 2004. While students from the Orthodox Faculty of Theology have visited the Mustapha-Pasha mosque, on June 9th 2004  (Bulletin of MCIC No. 3).↩
56. The Dean of the Faculty of Islamic Sciences held a lecture on the Orthodox Faculty of Theology on March 11th 2004, while the Dean of the Orthodox Faculty of Theology has held a lecture at the Faculty of Islamic Sciences on March 15th 2004. (Bulletin of MCIC No. 2, Skopje 2004, 1).↩</sup>
On May 19th 2004 the Deans of the Theological Faculties had a common press conference, on which they talked about the cooperation between the Orthodox Faculty of Theology and the Faculty of Islamic Sciences (Bulletin No. 3)
<sup>57. And everything was state owned, there was nothing private, because private property was confiscated, it being a capitalistic wealth, while the “capitalists” (the artisans and merchants) were often imprisoned as anti–social elements and anti–communist activists!↩
58. According to the provisions of Article 13 of the Law on Primary Education in the Republic of Macedonia and Article 7 of the Law on Secondary Education (Official Gazette of the Republic of Macedonia No. 44/95): “Any religious organising or religious activities in the primary and secondary education is forbidden.” While the Law on Religious Communities in the Republic of Macedonia provides for penalties for holding religious lessons.↩
59. Mother Theresa was also from Macedonia, she was born in Skopje, an Albanian Roman Catholic. There are also Orthodox Albanians in Macedonia.↩
60. Contacts and meetings of this type are always held for the New Year, on the so called New Years Day Reception with the President of the Republic of Macedonia.↩</sup>

But, on October 14th 2004, the President of the Republic of Macedonia Mr. Branko Crvenkovski has organised a working meeting with the representatives of the churches and the religious communities. The meeting was held at the presidential villa “Biljana” in Ohrid. It was agreed that meetings like that should be held regularly, and the hosts should be the five churches and religious communities in succession. Every meeting should consider one particular subject which is a common interest for all.