МИНСК приказ, ЕВАНГЕЛСКИОТ ЛИК НА ГОСПОДА ИСУСА ХРИСТА

Проф. д-р Ратомир Грозданоски

ЕВАНГЕЛСКИОТ ЛИК НА ГОСПОДА ИСУСА ХРИСТА
ВО ЦРКОВНАТА ТРАДИЦИЈА И НАУКА

ПЕТТИ МЕЃУНАРОДЕН СИМПОЗИУМ
НА НОВОЗАВЕТНИТЕ НАУЧНИЦИ, ИСТРАЖУВАЧИ
Минск, 2-9. 09. 2010 година

Десетдневниот симпозиум којшто се одржа во Минск – Белорусија, работеше во три тематски секции, насловени:

  1. Исус и параболите.
  2. Дејноста на Исуса Христа во Галилеја.
  3. Искажувањата за страданијата на Исуса Христа.

Научните реферати беа класифицирани во три области од новозаветната библистика, и тоа:

  1. Истражувањата и методологиите во библистиката на Новиот завет на Исток и на Запад – искуства од западната библиска теологија, и искуства од источната библиска теологија (римокатоличката и протестантската теологија на Запад – православната библиска теологија на Исток).
  2. Потоа, беа произнесени истражувања за личноста на Господа Исуса Христа во евангелијата според Лука и според Јован, како и соодносот на видувањата на Христа во синоптичките евангелија и во Евангелието според Јован.
  3. Посебен осврт беше направен на темата за воплотувањето на Синот Божји и за видувањето на Исуса како Евреин.

Значителен придонес претставуваа егзегетските приоди за Спасителот од западната и од источната егзегеза. Христолошкиот аспект беше проследен од гледање на светите отци на Црквата, но и од епохата на просветителството, односно, беше виден од очите на светиите на Црквата и од очите на луѓето кои говорат против Христа од времето на Ренесансата.

Христовите крсни страдања и смртта и сите раскази за голготските настани беа разработени од западната и од источната библиска мисла, збогатувајќи ја источната новозаветна теологија со бранителната моќ на западната.

Од сè што беше сработено, прочитано, коментирано, спорено и докажувано, од големите научници на Новиот завет во современиот свет, оставаат впечатоци одредени знаење кои произлегоа од симпозиумот.

Исус од историјата и Исус од верата

Моите гледања за новозаветната богословска мисла, укажуваат на тоа дека денес меѓу библистите од протестантското учење се забележува дека во нивните предавања, учења и кажувања Го немаат Светиот Дух или немаат суштинско учење за Светиот Дух. Оттаму, кај нив недоволната јасност за Господа Исуса Христа. Тие говорат за историскиот Христос, но не и за Христос како Бог. И православната библиска наука говори за историски Христос, но и за Неговата спасителна цел.

Наједноставно, во денешното потрошувачко живеење, западните научници велат: „Исус е на маркет, понуден е на сите – и на верниците и на неверниците.“ Некои го земаат Неговото име и се нарекуваат христијани од разни прчини, а некои од вера.

На Запад, многумина се христијани од разни причини, а не заради тоа што веруваат во Господа Исуса Христа. За нив Христос е вистинска историска  личност, а не се сигурни дека е Бог.

Дуализмот во современата библиска мисла и наука е јасен. Исус е поделен: Исус од историјата и Исус од верата. На Запад – Исус од историјата, а на Исток – Исус од верата. Ова не треба да значи непријателство меѓу нив, туку значи вистинско надополнување на едните со другите. Исус е и едното и другото. Мудроста е во спојувањето во едната личност како што е направено спојувањето во Неговата природа Исус – Бог и Исус – човек, Богочовек.

Многу е јасно дека е од особена полза да се сфати и да се виде како да се исползуваат истражувањата од Запад за историскиот Исус во полза на Црквата Христова. Ние имаме потреба од докажување на историскиот Христос и за верата и за Црквата. Тоа го правеле и светите отци од првиот и вториот Вселенски собор, посебно на првиот. Тие научни докажувања треба да бидат ставени во наша полза, за зацврстување на верата, а не за застранување, та да не се гледа на Христос како херој на времето или како мудрец, туку и како на Спасител. Многу е важно како овие истражувања ќе му користат на свештеникот в црква и на мисионерот, и како тие ќе ги исползуваат. Нашево време, пак, XX век и XXI е  век на силата на разумот, но треба да биде и век на разумот на силата – Сесилата. На човекот му е потребна Христоцентричноста. Сета историја на човештвото е поврзана со историјата на Христа. Ако сакаме правилно и достојно да ја разбереме и изучиме историјата на луѓето, треба добро и правилно да ја сфатиме и изучиме историјата на Господа Исуса Христа.

Интересно е тоа што  во времето кога се негирал Христос многу брутално, после првите тривековни прогонувања, особено во времето на просветителството, најмногу се поставувало прашањето: дали Христос вистински постоел или не, но никој не прашувал за постоењето на крстот и Голгота. Значи, силата на Господа Исуса Христа не е во Неговото Витлеемско раѓање, туку Неговото Голготско распнување. Токму заради тоа, во Символот на верата, се споменува Понтиј Пилат. Голгота е несоборлив доказ за Неговиот живот, смрт и воскресение. Воскресенето е извршеното спасение. Нашата вера е вера на воскресението. Затоа, Велигден (Пасха) e празник над празниците, а не е Божик. Синот Божји постана човек. Исус беше историска личност и тоа е јасно во историјата. Но, Он е Бог и Спасител, па е и надисториска личност. Оттаму, Христос не е само видна историска личност и Евангелието не е некој расказ и роман за Сократ, за Александар Македонски и сл. За верниците е многу јасно Кој е Исус, а за библистите и библиската наука тешко се идентификува кој е Исус Христос, и таму и само таму, се спори кој е Христос….

Мојот став и согледба е дека протестантската и западната теологија се труди да Го докаже Исус како човек, а православната библиска мисла го претставува Христа Господа – Син Божји и Спасител. И двете работат на својата цел, и двете го докажуваат своето. Добро е што постојат и се дополнуваат.

Евангелскиот Исус

Во претставувањето на Господа Исуса Христа како Исус од историјата и Исус од верата се нагласува тоа дека историскиот Исус е само човек и може историски да се проучува само Исус човекот, а не и Исус Бог, бидејќи не можеме да ги анализираме Неговите односи со Отецот во историски контекст и како историски настан. Особено, во Евангелието според Јован, е претставен надисторискиот Исус Словото, второто лице од Света Троица, Синот Божји и Бог Спасителот. Затоа, обично, се вели дека трите синоптички евангелија ги споредуваме со реки (3 реки) кои течат одделно, секоја одделно, но сите се влеваат во едно исто море, а морето е Евангелието според Јован. Затоа ова Евангелие се нарекува „духовно Евангелие“. Но, сепак, и тоа не е само „духовно“ туку и историско, бидејќи и во него има историски факти и значајности, па, сепак, тоа е повеќе духовно отколку историско, за разлика од синоптичките евангелија. Во него повеќе се говори за Света Троица и за односот на Трите Лица во Троедниот Бог. Особено се нагласува Јовановата христологија во односот на светлината меѓу Синот и Отецот. Како централен или основен текст за ова, се посочува текстот од Евангелието според Јован (Јован 14,28) и кон него, за теолошка расправа и разјаснување, спротивставени стихови од истото Евангелие (Јован 5,18; 6,41).

Во споредба со другите евангелија, Лука можеби го напишал најдобриот евангелски текст, затоа што е тој најдобриот раскажувач и хроничар. Заради тоа, пак, неговиот евангелски текст е многу јасен и пријатен. А Лука бил и многу внимателен кон сè и кон сите. Да не се заборава и тоа дека тој е најучениот меѓу евангелистите, најписмениот, образованиот лекар и иконограф. Но, тој бил внимателен и заради тоа што пишувал за читатели кои не се од некаков центар, како што биле оние на кои им пишувал Марко, којшто Евангелието го пишувал за христијаните во Рим, или Матеј за христијаните во Ерусалим и Палестина, кои произлегле од Јудејството. Читателите на Лука се луѓето меѓу Ерусалим и Рим, незнабожци и многубошци од сите видови, па затоа некои велат дека тој, можеби, го напишал Евангелието токму за оние што се подготвуваат за крштение, за катихумените. Со цел да ги подготви и да им ги понуди христијанските вистини, тој најубаво го претставил христијанството и Христа Спасителот, понудувајќи му го на човештвото најдоброто – Евангелието, на најдобар начин, за да може секој да Го засака Христа и христијанството и да постане христијанин. Сите евангелисти, во сите евангелија, а особено кај Лука се нагласува дека човекот Го барал Бога, но не можел да Го најде и да дојде до Него, бидејќи Он бил таму некаде далеку – во другиот свет и, најпосле, Он дошол кај човекот и тоа во човечка природа, во човечкото тело на Господа Исуса Христа.

Што е Светиот Дух?

Западната новозаветна, библиска, научна мисла е најмногу зафатена со проучувањата на историскиот Исус  и тоа само како на Таков, без да се навраќаат на Неговото Божество, затоа што и не се сигурни дека Исус е Бог, а уште помалку, пак, се сигурни за Светиот Дух дека е Бог.

Во православната теологија, пак, Исус е Христос, Бог Господ и Спасител, а и Светиот Дух е реалност како Бог. Еднакви се трите лица во Света Троица: Бог Отец, Бог Син и Бог Свети Дух, тоа е нашата православна, духовна реалност. На Запад, пак, особено кај некои во протестантската библиска теологија, се вели дека може да се говори само за ползувањето на луѓето со даровите од Светиот Дух, а не и за Светиот Дух. Тие не ја осознаваат реалноста на Светиот Дух, туку Светиот Дух е изедначен со даровите кои ги  дава на луѓето, па излегува дека не е Бог, туку Божји дар.

Светото предание нема Божји происход
или е живо дејствување на Светиот Дух

Во православната црква, во православната библистика и во православната вера се почитува исто колку Светото писмото, толку и Светото предание. Оттаму, ние Светото предание, го разбираме како влијание на Светиот Дух. Тоа е еднаков дел на Божјото откровение како и Светото писмо. Тоа Предание е живо во Црквата и во светата традиција… А, впрочем, и Светото писмо е од Преданието, бидејќи првенствено и тоа било предание.

Евангелските параболи – алегорија и претстави од реалниот живот

            Во однос на параболите кои беа посебна тема на симпозиумот се нагласи дека Православната црква го чита евангелскиот текст на параболите, со авторитетност во мислењето, а тоа е авторитетот на Светото предание, на светите отци и учители на Црквата. Црквата некои параболи ги разбира алегорично, а, впрочем, и Господ Исус Христос за некои параболи така рекол и така ги протолкувал, алегориски. Оттаму произлегува и нивната алегоризација која се развила во животот на Црквата и на егзегетиката како посебен правец во толкувањето, како кај Дидим Слепиот, блажени Ероним и др. Но, тоа алегориско толкување во Црквата има свое богатство низ различните сфаќања на алегоријата кај едни и кај други свети отци. Боговдахновените отци и учители на Црквата направиле така, за да нема авторитетно само едно кажување за параболите и за да не се рече дека ова е доволно, ова е јасно и само ова е вистина, а она таму, другото, е невистина.

Кој е критериумот за точното, доволното и правилното разбирање на алегоријата во параболите? Тоа е многу тешко да се каже, но во Православието е јасно дека последната интерпретација е од Црквата, последниот збор за вистината е Црквата, бидејќи таа е чувар – „столб и тврдина на вистината“ (1. Тим. 3,15). На прашањето: кој од Црквата?  Се одговара: – Соборноста на Црквата. Тоа се подразбира под Црква. Такво е црковното учење и црковната богооткриена вистина, а не како другите разбирања за Црквата (римокатоличко, протестантско).

Историски, пак, е непобитно дека постоеле две различни школи на разбирањето за текстовите од Светото писмо, и тоа: 1) Александриската, која се ползувала со преносното значење и го користела метафоричниот метод, искажувајќи ја алегориската смисла на текстот, и 2) Антиохиската школа, со историскиот метод на толкување го претставувала буквалното, реално значење на библискиот текст.

Црквата го прифаќа и ползува и едното и другото толкување, во нивната умереност и спасоносна душеполезност. Нема во сè алегорија, но, ниту во сè историја. Точно е она алегориско толкување кое не е спротивно со верата на Црквата. Така е во Православието и во православното учење. Така постапува светата Црква, затоа што од алегориското толкување на Евангелието произлегле најмногу погрешни учења и повеќе ереси и секти. Затоа, треба да се сфати правилно дека параболите, иако имаат метафорично значење, тие се кратки вистини, раскази од секојдневниот живот и, главно, говорат за реалниот живот на човекот, а не за метафизика или за надреалноста, ниту за догмите или слични учења. Во нив секогаш треба да се гледа Бојжото кажување и Божјата порака, а не нашата мисла и нашето човечко видување. Затоа, Ориген, многу правилно, рекол: „Еве што ни кажува Светиот Дух низ текстот од параболите“, а не: „Еве што ни вели текстот“. Со ваков приод би се открила вистинската Божја мисла. Оттаму произлегува и особеното значење на параболите во учењето на Црквата и тоа дека тие заслужуваат значајно внимание, бидејќи разработуваат значајни прашања.

Заклучок

            На крајот, ќе заклучиме дека канонските книги во Светото писмо ја кажуваат вистината и тоа не човечката, туку Божјата вистина. Затоа, тие треба да ни бидат на сите христијани исти.

Потоа, каменот на којшто е положена нашата вера е Господ Исус Христос, онака како што е дадено во Евангелието, како што Го исповедале апостолите, како што Го разбрале светите отци и учители на Црквата, без разлика на тоа, како потоа се поделила верата низ историското живеење на: православни, католици, протестанти.

И најпосле, сите библиски симпозиуми, конференции, соработки, состаноци, дискусии и разработки на одредени теми и библиски содржини, сите наши коментари притоа, не значат секогаш донесени решенија, туку секогаш значат пат до решението, или обид, патување до целта.